Artykuł

Paula Mamrot

Normatywny i nienormatywny obraz ciała w ciąży. Pregoreksja - anoreksja w ciąży


    Celem artykułu jest przedstawienie rozważań naukowych na temat obrazu ciała u kobiet w ciąży, a także przybliżenie pojęcia pregoreksji.

Psyche i soma w okresie ciąży


W czasie ciąży ciało kobiety przechodzi przez szereg dynamicznych zmian fizycznych oraz psychicznych. Podczas pierwszego trymestru ciąży kobieta może zaobserwować u siebie m.in. powiększone piersi i wzrost ich wrażliwości na dotyk, gwałtowne zmiany nastroju, drażliwość, a także zmianę smaku i zmniejszenie bądź zwiększenie apetytu na pewne pokarmy.

Jest to też zwykle czas, w którym kobieta informuje swoje otoczenie o zajściu w ciążę. Reakcja otoczenia, a przede wszystkim partnera, nie pozostaje bez znaczenia. Według badań C.D. Kroelingera i K.S. Oths pozytywna reakcja partnera na wieść o ciąży sprzyja większej akceptacji dla posiadania dziecka przez kobietę.

W drugim trymestrze najważniejszym procesem jest nawiązywanie relacji z dzieckiem, kiedy to kobieta odczuwa w swoim ciele ruchy dziecka, oczekuje ona też wtedy większego zaangażowania i wsparcia ze strony partnera. Wreszcie w trzecim trymestrze obserwacja ciała pozwala kobiecie dopatrywać się oznak zbliżającego się porodu, kobieta też coraz bardziej oczekuje na spotkanie z dzieckiem i przyjęcie roli matki [1].

Przez całą ciążę zatem ciało kobiety, zmieniając się i wysyłając różnorodne sygnały, stanowi dla kobiety źródło informacji na temat siebie i dziecka. Im bliżej terminu rozwiązania, tym bardziej kobieta akcentuje odrębność i niezależność dziecka.

Najbardziej zauważalną zmianą fizyczną przebiegu ciąży jest przyrost masy ciała. Pod koniec ciąży na całkowity przyrost masy ciała kobiety składa się nie tylko waga dziecka (ok. 3,5 kg), ale także macicy (1-1,5 kg), łożyska (0,5-1 kg), piersi (1-2 kg), płynu owodniowego (1-1,5 kg), krwi i innych dodatkowych płynów (1,5-2 kg) oraz dodatkowej tkanki tłuszczowej (2-4 kg) [2].

Prawidłowy przyrost masy ciała jest bardzo istotny - zbyt niski wiąże się z niską masą urodzeniową noworodka zwiększającą ryzyko chorób okołoporodowych, zbyt wysoki natomiast zwiększa u kobiety ryzyko powikłań ciążowych, jak m.in. cukrzyca ciążowa.

Jak kobiety w ciąży postrzegają te zmiany w swoim ciele? Od czego to zależy?

Obraz ciała w ciąży


Samo pojęcie "obrazu ciała" przyjmuje różnorodne definicje, choć badacze są zgodni, że kryje się pod nim nie tylko wygląd zewnętrzny, atrakcyjność fizyczna czy uroda, ale także inne komponenty, przede wszystkim aspekt emocjonalny. Możemy zatem w pojęcie obrazu ciała włączyć: emocjonalny stosunek do ciała; przekonania na jego temat, a także podejmowane wobec niego zachowania, jak ćwiczenia, dieta czy pielęgnacja [3]. Wszystkie te elementy - emocjonalny, poznawczy, behawioralny - stanowią o ogólnym, całościowym obrazie ciała u danej osoby.

Badaczki z Uniwersytetu La Trobe w Australii, posługując się pojęciem satysfakcji z obrazu własnego ciała, porównały dwie grupy kobiet w ciąży: nisko aktywne fizycznie oraz wysoko aktywne fizycznie. Okazało się, że wyższe wyniki w zakresie satysfakcji z własnego ciała osiągały kobiety z grupy mniej ćwiczącej. Ponadto satysfakcja z obrazu ciała u tych kobiet była względnie stabilna w czasie. Z kolei grupa kobiet bardziej aktywnych fizycznie w trakcie ciąży charakteryzowała się niższym poziomem satysfakcji z obrazu ciała, zaobserwowano też u nich zmiany w poziomie satysfakcji w zależności od czasu ciąży - satysfakcja była większa w 4-5 miesiącu niż po 6 miesiącu ciąży, kobiety te, w przeciwieństwie do ich mniej ćwiczących rówieśniczek, spodziewały się też obniżenia zadowolenia z wyglądu ciała w okresie połogu [4].

Z kolei według innych badań przeprowadzonych przez A. Goodwin kobiety częściej podejmujące się aktywności fizycznej w trakcie ciąży były bardziej zadowolone ze swojego ciała i mniej podatne na symptomy depresyjne tuż po porodzie [5].

Istnieje też niewielka liczba badań sugerujących, że u kobiet z nasilającym się niezadowoleniem z obrazu swojego ciała w miarę czasu trwania ciąży obraz ten staje się pozytywny po porodzie [6]. K. Jordan, z Northampton postanowiła sprawdzić w jaki sposób kobiety odnoszą obraz swojego ciała wobec innych trosk i problemów w okresie połogu. Dla wielu młodych matek obraz ciała okazał się jednym z największych zmartwień - większość kobiet porównywała swoją sylwetkę po ciąży sprzed czasu ciąży i deklarowało chęć powrotu do dawnej figury. Nie udało się natomiast potwierdzić tezy o zmianie satysfakcji ciała między okresem w trakcie ciąży i tuż po niej [7]. Wyniki badań nie są zatem jednoznaczne.

Interesujące rezultaty badań nad analizą obrazu ciała i jego uwarunkowań u kobiet w pierwszej ciąży, opublikowała w 2013 roku M. Topór-Pamuła. Autorka w swoich badań przyjęła założenie, że obraz ciała u kobiety w ciąży zależy od jej umysłowej reprezentacji rodzica i partnera. Rzeczywiście, wyniki dowiodły, że zadowolenie z własnego ciała zależy przede wszystkim od reprezentacji ojca i reprezentacji partnera, ponadto obraz ciała w ciąży u badanych kobiet wpływał też na sposób postrzegania ich nienarodzonego dziecka [8].

V. Schmied i D. Lupton zwracają z kolei uwagę na jeszcze inny aspekt obrazu ciała w ciąży - badaczki wychodzą poza perspektywę postrzegania ciała jako atrakcyjnego bądź nieatrakcyjnego, koncentrując się na tym, czy kobieta traktuje płód jako część swojego własnego ciała czy odrębny byt. Według badaczek, jest to o tyle istotne, że wpływa na uczucia kobiet wobec ciąży i nienarodzonego dziecka. Całe doświadczenie ciąży, wraz ze zmianami fizycznymi, przynosi za sobą emocje, a sposób myślenia o dziecku w swoim ciele wpływa na postrzegany obraz własnego ciała. Normą jest stawanie się bardziej świadomą niezależności dziecka, gdy zaczyna ono wykonywać ruchy odczuwalne przez przyszłą mamę. Uczestniczki badania częstokroć wskazywały na moment odczuwania "kopnięć" dziecka jako przełomowy w całej ciąży. Autorki badania sugerują, że kobiety, które przez całą ciążę nie postrzegają swojego dziecka przed narodzinami jako niezależnej jednostki, włączają je w strukturę swojego self, traktując siebie i dziecko jako jedność, przez co nie budują właściwych granic między sobą a dzieckiem [9].

Pregoreksja - anoreksja w ciąży


Co, jeśli dla kobiety czas ciąży nie stanowi pozytywnego doświadczenia i nie postrzega ona zmian w swoim ciele przez pryzmat rozwijania się jej przyszłego dziecka, a głównie przez pryzmat przybierania na wadze i stawania się kobietą "nieatrakcyjną"? Wydawać by się mogło, że stawianie własnego obrazu ciała ponad odpowiednie odżywianie się dla zdrowia dziecka jest raczej niespotykane. Ciąża stanowi wszak taki okres w życiu kobiety, kiedy przybieranie na wadze jest wręcz oczekiwane. Nie zawsze jednak kobiety w pełni akceptują zmiany, jakie w nich zachodzą.

Wyniki części badań sugerują, że u niektórych kobiet satysfakcja z własnego ciała podczas ciąży ulega obniżeniu. Według Danielle Symons Downs i in. wiele kobiet w ciąży doświadcza konfliktowych, sprzecznych uczuć wobec swojego ciała, w tym zmartwienie spowodowane wyższą masą ciała [10]. Zarówno obserwacje społeczne, jak też badania naukowe, zwracają uwagę na zjawisko pregoreksji. Pregoreksja (ang. pregnancy - ciąża, łac. anorexia - anoreksja) to termin używany stosunkowo od niedawna, oznaczający anoreksję w ciąży oraz tuż po porodzie; wiąże się z poczuciem winy spowodowanym przyrostem masy ciała. Kobiety cierpiące na tę chorobę, za wszelką cenę podejmują wysiłki, by wyglądać szczupło w trakcie ciąży i połogu. W celu utrzymania jak najmniejszej masy ciała stosują głodówki, radykalnie zmniejszają dzienną podaż kaloryczną spożywanych pokarmów, wymuszają wymioty oraz podejmują intensywny wysiłek fizyczny. Uważa się, że ciąża nie jest przyczyną problemu, a jedynie aktywizującym bodźcem [11].

Pregoreksja nie została wyodrębniona jako jednostka kliniczna ani w ICD-10, ani też w DSM-V - określenie to dominuje w literaturze i mediach, natomiast kobietom dotkniętym tym problemem stawia się diagnozę anoreksji (jadłowstrętu psychicznego).

Jak rozpoznać pregoreksję?


Kobieta zmagająca się z anoreksją ciążową najprawdopodobniej nie zgłosi się po pomoc sama. Powodów może być wiele - nieuświadamianie sobie istoty problemu, poczucie wstydu, brak poczucia wsparcia ze strony najbliższego otoczenia, niewiedza, gdzie szukać pomocy. Dlatego ważne jest, by rodzina, partner, najbliżsi znajomi, mogli jak najszybciej zauważyć niepokojące symptomy zaburzonego zachowania i odpowiednio zareagować.

Jak zostało wcześniej wspomniane, dla pregoreksji stosuje się kryteria diagnostyczne jadłowstrętu psychicznego. Kryteria te, wg DSM-V, są następujące:
  • Ograniczenia poboru energii względem zapotrzebowania, prowadzące do znacząco niskiej masy ciała w kontekście wieku, płci, zdrowia fizycznego. Znacznie mniejsza masa jest zdefiniowana jako masa, która jest mniejsza niż minimalna normalna.
  • Intensywny lęk przed przyrostem masy ciała i przytyciem lub uporczywe zachowania, które kolidują z przyrostem masy ciała, nawet gdy masa ciała jest znacząco niska.
  • Zakłócenie sposobu przeżywania masy i kształtu własnego ciała, nadmierny wpływ masy ciała lub jego kształtu na samoocenę albo zaprzeczanie powadze aktualnie niskiej masy ciała [12].

Kogo dotyka pregoreksja?


W literaturze często mówi się o sile społeczno-kulturowego wpływu na kanon piękna. W kulturze zachodnioeuropejskiej pod pojęciem pięknego ciała zdecydowanie kryje się ciało szczupłe. Wiele różnych badań na ten temat potwierdza związek między częstotliwością oglądania telewizji i wideoklipów oraz czytania czasopism prezentujących atrakcyjne sylwetki a koncentracją na swojej wadze i wyglądzie [13]. Medialny nacisk na idealną sylwetkę objął już także kobiety w ciąży. "Jak dobrze wyglądać w ciąży", "fit mama", "zacznij ćwiczyć w ciąży, by dobrze wyglądać po porodzie" to coraz częściej nagłówki artykułów w prasie kobiecej (i choć umiarkowana aktywność fizyczna przy prawidłowo przebiegającej ciąży jest wskazana, zbyt intensywny wysiłek niesie za sobą spore konsekwencje). Zainteresowaniem cieszy się też wygląd w okresie ciąży znanych celebrytek, stanowiących wyznacznik piękna dla wielu kobiet.

Samo określenie "pregoreksja" pojawiło się zresztą w mediach podczas komentowania sylwetek ciążowych i pociążowych Nicole Kidman oraz Rachidy Dati. Niestety, temat jest poważny i nie dotyczy wyłącznie celebrytek. Na chorobę tę podatne są szczególnie kobiety, których wygląd zewnętrzny związany jest z wykonywanym zawodem, a zatem modelki, aktorki, gimnastyczki, tancerki. Ale czy tylko? Intuicja podpowiada, że na pregoreksję mogą częściej chorować kobiety zmagające się z zaburzeniami odżywiania jeszcze przed ciążą.

Według badań przeprowadzonych przez zespół australijskich badaczy, kobiety chorujące na zaburzenia odżywiania na 3 miesiące przed zajściem w ciążę znajdują się w grupie ryzyka dla anoreksji w ciąży oraz jeszcze rok po niej, powinny być zatem otoczone szczególną opieką [14]. Z kolei studium przypadków przeprowadzone przez R. Lemberg i J.Phillips wykazały, że u wielu kobiet ciąża stanowi okres remisji dla symptomów zaburzeń odżywiania. Kobiety biorące udział w badaniu zgłaszały, że kontrolują się, ponieważ "to czas na założenie rodziny", "wiedzą, że mają dla kogo jeść". Pomimo tego u połowy z badanych kobiet już w ciągu roku po porodzie wróciły symptomy zaburzeń odżywiania [15].

Na pregoreksję nie chorują zatem wyłącznie kobiety, które wcześniej zmagały się z zaburzeniami odżywiania, choć znajdują się one w grupie ryzyka. W grupie ryzyka mogą też znaleźć się kobiety o cechach i rozwoju osobowości charakterystycznych u pacjentek z jadłowstrętem psychicznym [16]. Są to: charakter obsesyjno-kompulsyjny, m.in.; nadmierny perfekcjonizm przejawiający się w niemal każdym aspekcie życia, sumienność i pracowitość; wcześniej przebyte trudne doświadczenia, traumy oraz inne zaburzenia psychiczne, a ponadto niska samoocena i uzależnienie jej od swojego wyglądu fizycznego.

Konsekwencje pregoreksji


Zachowania żywieniowe kobiety w ciąży nie pozostają bez związku dla rozwijającego się płodu oraz zdrowia ciężarnej. Prawidłowe odżywianie jest niezwykle istotne dla normatywnego rozwoju płodu, a także pokarmu do karmienia piersią [17]. Stosowanie w trakcie trwania ciąży restrykcyjnych diet, niedostarczających przyszłej mamie odpowiedniej podaży energetycznej, wiąże się z niedożywieniem organizmu w niezbędne mikroelementy, ponadto w połączeniu z nadmiernie intensywnym wysiłkiem fizycznym stanowi dla organizmu silny stres zagrażający zdrowiu i życiu płodu [2]. W zależności od etapu ciąży i restrykcyjności diety, może to skutkować u kobiety ciężarnej: poronieniem, nadciśnieniem tętniczym, przedwczesnym oddzieleniem się łożyska, niedokrwistością, problemami z karmieniem piersią, a także wyższą podatnością na depresję poporodową.

Niestety, jeszcze większe konsekwencje może ponieść dziecko ciężarnej - od zwiększonego ryzyka przedwczesnych narodzin, przez zahamowanie wzrastania skutkujące niższą wagą urodzeniową, obniżenie sprawności intelektualnej i fizycznej, po uszkodzenia centralnego układu nerwowego, wrodzone wady serca, nadciśnienie, zaburzenia łaknienia i niewydolność oddechową [18].

Chore często ukrywają przed bliskimi swoje problemy, zasłaniając się choćby brakiem apetytu spowodowanego "ciążowymi nudnościami". Niemniej następstwa odchudzania się w czasie ciąży są ogromne, dlatego kobieta zmagająca się z anoreksją w ciąży, jak najszybciej powinna znaleźć się pod odpowiednią opieką - psychologiczną, dietetyczną i ginekologiczno-położniczą. Ważne, by otoczenie ciężarnej dostarczyło jej odpowiedniego wsparcia do walki z problemem.

Podsumowanie


Jak dotąd nie został jeszcze jednoznacznie ustalony wpływ zmian fizycznych w ciąży na sposób postrzegania swojego ciała przez kobiety ciężarne. Kierunki podejmowanych badań pokazują, że pod zagadnieniem obrazu ciała w ciąży kryje się nie tylko zadowolenie bądź niezadowolenie z fizycznych zmian jakie zachodzą w trakcie ciąży, ale także wymiar autonomii-symbiozy z nienarodzonym dzieckiem oraz relacja między ciałem a reprezentacją umysłową dziecka, partnera i rodzica.

W kwestii satysfakcji z obrazu ciała badacze uzyskują sprzeczne wyniki - z jednej strony część badań sugeruje wyższą samoocenę cielesną w trakcie ciąży, akceptację kształtu swojego ciała i fizycznych zmian związanych z ciążą. Z drugiej strony, u części kobiet może pojawić się lęk, niezadowolenie z przybywania na wadze i zmartwienie - najczęściej dotyczy to kobiet, których wykonywany zawód związany jest z wyglądem zewnętrznym.

Niebezpieczeństwo pojawia się wtedy, gdy kobieta decyduje się na odchudzanie w trakcie ciąży oraz zbyt intensywne ćwiczenia fizyczne, co może powodować ciążowe komplikacje, a także negatywnie wpłynąć na zdrowie dziecka.


    Autorka jest studentką V roku psychologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza, członkiem Koła Naukowego Zaburzeń Odżywiania działającym przy Instytucie Psychologii UAM, a także studentką I roku dietetyki na Uniwersytecie Przyrodniczym.


Przypisy


  1. Bielawska-Batorowicz E. (2006). Psychologiczne aspekty prokreacji. Katowice: Wydawnictwo Śląsk, s. 111-145.
  2. Świątkowska D. Poradnik żywienia kobiet w ciąży. Warszawa: Instytut Matki i Dziecka. Pozyskano z: https://www.1000dni.pl/recipes/poradnik-zywienia-dla-kobiet-w-ciazy.pdf
  3. Głębocka A. (2009). Niezadowolenie z wyglądu a rozpaczliwa kontrola wagi. Kraków: Impuls, s. 17-47.
  4. Boscaglia N., Skouteris H., Wertheim E. Changes in body image satisfaction during pregnancy: A comparisof high exercising and low exercising women. Australian and New Zealand Journal of Obsterics and Gynaecology. 2003; 43: 41-45.
  5. Goodwin A, Astbury J, McMeeken J. Body image and psychological well-being in pregnancy: A comparison of exercises and non-exercisers. Aust N Z J Obstet Gynaecol. 2000; 40: 442-447.
  6. Strang, V.R. & Sullivan, P. L. (1985). Body image attitudes during pregnancy and the postpartum period. Journal of Obstetric, Gynecologic, and Neonatal Nursing, 14, 332-337.
  7. Jordan K., Johnson S. Baby or beauty: a Q study into post pregnancy body image. Journal of reproductive and infant psychology. 2005; 23: 19-31.
  8. Topór-Pamuła M. (2013). W jednym ciele - analiza obrazu ciała i jego związków z reprezentacjami partnera, rodzica i dziecka u kobiet w pierwszej ciąży. Pozyskano z: http://depotuw.ceon.pl/handle/item/186
  9. Schmied V., Lupton D. The externality of the inside: body images of pregnancy. Nursing Inquiry 2001; 8:32-40.
  10. Downs D., DiNallo J., Kirner T. Determinants of Pregnancy and Postpartum Depression: Prospective Influences of Depressive Symptomps, Body Image Satisfaction, and Exercise Behavior. 2008; 36: 54-63.
  11. Rzońca E., Bień A., Iwanowicz-Palus G. Zaburzenia odżywiania - problem wciąż aktualny. Eating disorders - an ongoing problem. Journal of Education, Health and Sport. 2016; 6(12): 267-273.
  12. Gałecki P., Święcicki Ł. (2015). Kryteria diagnostyczne z DSM-5, Elsevier Urban & Partner
  13. Tiggemann M., McGill B.,(2004). The Role of Social Comparison in the Effect of Magazine Advertisements on Women's Mood and Body Dissatisfaction. Journal of Social and Clinical Psychology: Vol. 23, 1 Special Issue: Body Image and Eating Disorders: Influence of Media Images, pp. 23-44.
  14. Coker E., Matchell-Wong L., Abraham S. Is pregnancy a trigger for recovery from an eating disorder? Acta Obstetricia et Gyneocologica Scandinavica. 2013; 92: 1407-1412.
  15. Remberg R., Phillips J. The Impact of Pregnancy on Anorexia Nervosa and Bulimia. International Journal of Eating Disorders. 1989; 3: 285-295.
  16. Mikołajczyk E., Samochowiec J. Cechy osobowśoci u pacjentek z zaburzeniami odżywiania. Via Medica. 2004; 2:91-95
  17. Myszkowska-Ryciak J., Leśniak W., Harton A., Gajewska D., Bawa S. Poziom wiedzy na temat specyficznych zaburzeń odżywiania w wybranych grupach populacyjnych. Bromat.Chem.Toksykol. XLV, 2012; 3: 827-832.
  18. Raevuori A., Linna M., Keski-Rahkonen A. (2014). Prenatal and Perinatal Factors in Eating Disorders: Descriptive Review. International of Journal of Eating Disorders 47:7, 676-685.



Opublikowano: 2017-04-02



Oceń artykuł:


Ten artykuł nie ma jeszcze żadnych komentarzy. Skomentuj artykuł